Derby Week: Bogaci kontra biedni, komuniści kontra liberałowie - "Wieczne Derby" Bułgarii
Dawne derby Sofii
Lewski został założony przez grupę studentów w 1911 roku i został oficjalnie zarejestrowany trzy lata później. Został nazwany na cześć bułgarskiego bohatera narodowego, Wasyla Lewskiego, bojownika o niepodległość Bułgarów od Imperium Osmańskiego. Od samego początku istnienia ligi w 1924 roku, piłkarze Lewskiego byli jednymi z tradycyjnych uczestników najlepszych bułgarskich rozgrywek. I nigdy nie spadli z ligi. Jeszcze przed II wojną światową byli jednym z najlepszych klubów piłkarskich w kraju. Zdobyli kilka pierwszych tytułów, a zaraz po wojnie dołożyli kolejne.
Jeszcze bardziej utytułowanym bohaterem okresu międzywojennego ze stolicy Bułgarii była Slavia Sofia. Lewski i Slavia to jedne z najstarszych i historycznie najlepszych klubów w mieście. Ich derbowy mecz nazywany jest Starymi Derbami Sofii. Pierwszym powojennym zwycięzcą ligi był inny sofijski zespół - Lokomotiw. Został on założony w 1929 roku jako drużyna kolejarzy. Mecze Lokomotiwu z innymi miejskimi rywalami nazywane są Małymi Derbami Sofii. Po II wojnie światowej, wraz z nadejściem reżimu komunistycznego, kluby te zyskały nowego rywala.
Klub piłkarski jako narzędzie władzy
Na początku II wojny światowej Bułgaria ogłosiła neutralność. Jednak pod presją okoliczności przystąpiła do wojny jako sojusznik nazistowskich Niemiec w 1941 roku. W ten sposób stała się między innymi przeciwnikiem Związku Radzieckiego. To właśnie Sowieci zmienili sytuację w kraju trzy lata później. Armia Czerwona wkroczyła na terytorium Bułgarii bez żadnego oporu i przy entuzjastycznym powitaniu ludności. Po wojnie zwolennicy sowieckiego stalinizmu zachowali kontrolę nad krajem. Po referendum w 1946 r., zorganizowanym przez Bułgarską Partię Komunistyczną pod nadzorem Armii Czerwonej, zniesiono carat i proklamowano Bułgarską Republikę Ludową.
Podobnie jak w innych częściach Wschodu, rząd Partii Komunistycznej w Bułgarii natychmiast po dojściu do władzy ingerował we wszystkie sfery życia społecznego, nie wyłączając sportu. Oczywiście komuniści chcieli przejąć kontrolę nad najpopularniejszym sportem - piłką nożną. Cierniem w boku partii rządzącej był odnoszący sukcesy Lewski, posiadacz dwóch ostatnich tytułów w tym czasie (1946 i 1947). Odnosił sukcesy, był tradycyjny i bardzo popularny w społeczeństwie...
Co więcej, bezpośrednio symbolizował bułgarską tożsamość narodową. Z punktu widzenia komunistów klub i jego kibice byli potencjalnym zagrożeniem pod każdym względem - niewygodną przeszkodą. Jednak prześladowanie lub zamknięcie Lewskiego nie byłoby popularnym, a zatem strategicznie odpowiednim posunięciem. Reżim komunistyczny zdecydował się więc na inne rozwiązanie - powołał nowy podmiot, którego celem było odsunięcie Lewskiego na boczny tor. Zarówno pod względem sportowym, jak i w konsekwencji pod względem popularności wśród społeczeństwa. W 1948 roku pod szyldem Armii Ludowej powstał "Centralny Wojskowy Klub Sportowy" - CSKA Sofia.
Derby byłego reżimu
Rywalizacja między Levskim i CSKA rozgorzała natychmiast w 1948 r., kiedy proreżimowy klub zdołał wygrać ligę w swoim debiutanckim sezonie. Piłkarze Lewskiego zajęli drugie miejsce. W ciągu następnych dwóch lat obie strony dwukrotnie zmierzyły się w finale Pucharu Bułgarii. W obu przypadkach wygrywali piłkarze Lewskiego.
Za każdym razem do wyłonienia zwycięzcy potrzebne były trzy mecze - oba zakończyły się remisem po dogrywce, a finały powtarzano aż do rozstrzygnięcia (nie rozgrywano wówczas rzutów karnych). Levski ponownie został mistrzem ligi w tych sezonach (1949 i 1950). W 1949 r. nazwa Lewski została zakazana i klub został przemianowany na Dinamo Sofia. Do godła dodano czerwoną gwiazdę nad klasyczną literą "D", znaną również z radzieckich klubów o tej nazwie (Dynamo Kijów, Dinamo Moskwa, Dinamo Mińsk i wiele innych).
Pomimo mylącej nazwy, Dinamo stało się tym, za którym "podążała" duża część społeczeństwa. Byli to głównie ludzie nastawieni przeciwko reżimowi komunistycznemu. CSKA sprofilowało się jako narzędzie rządzącego komunistycznego establishmentu i z czasem zaczęło w pełni wykorzystywać swoją pozycję. W latach 1954-1962 zdobyło dziewięć tytułów mistrzowskich z rzędu. Osiągnięcia te wynikały oczywiście z wielu przywilejów. Głównym z nich był monopol na selekcję zawodników. Jako klub wojskowy, CSKA mógł rekrutować najlepszych graczy z całego kraju w ramach obowiązkowej służby wojskowej.
Kiedy derby przekraczają granicę tolerancji
Przez lata Lewski/Dinamo i CSKA umacniały swoją pozycję dwóch najlepszych i najbardziej wspieranych klubów w Bułgarii. Podzieliły społeczeństwo na dwie połowy, sprzeczne w każdym aspekcie. Konfrontacje między obiema stronami często przeradzały się w zaciekłe starcia, zarówno na boisku między obiema drużynami, jak i na ulicach między ich kibicami.
W 1985 roku, gdy arcywrogowie zmierzyli się ze sobą w finale Pucharu Bułgarii, napięte stosunki między dwoma obozami doprowadziły do konfliktu, którego intensywność przewyższyła wszystko, co kiedykolwiek wydarzyło się w tej rywalizacji. Mecz był naznaczony wieloma kontrowersyjnymi decyzjami sędziowskimi, które wywołały zamieszki i bójki zarówno na boisku, jak i na trybunach. CSKA wygrało mecz 2:1. Jednak cały incydent był tak wielki, że "to było za dużo" nawet dla komunistycznego rządu.
Rezultat? Oba kluby zostały rozwiązane na mocy dekretu rządowego, ich wyniki ligowe zostały unieważnione, a kilku zawodników zostało oskarżonych o podżeganie do przemocy i otrzymało dożywotnie zawieszenia. Wśród ukaranych był gwiazdor CSKA Christo Stoiczkow, późniejszy zawodnik Barcelony. Surowa kara została w rzeczywistości unieważniona po roku.
Po upadku reżimu komunistycznego w 1989 roku oba kluby powróciły do swoich pierwotnych nazw, Lewski i CSKA. Warunki w bułgarskim społeczeństwie zmieniły się, ale rywalizacja między obiema stronami trwała nadal.
2016
W 2015 roku CSKA znalazło się w poważnych tarapatach finansowych, które doprowadziły nawet do bankructwa. Znany bułgarski biznesmen, oligarcha i potentat naftowy Grisza Gantczew chciał przejąć słynny klub. Nie był on nowicjuszem w piłce nożnej. Jego klub Litex Łowecz zdobył tytuł dwa razy z rzędu zaledwie kilka lat wcześniej. Jednak w 2016 roku Gantczew przeniósł swoją licencję na pierwszą ligę do CSKA, a Litex musiał zacząć od zera (obecnie działa w 2. lidze).
Przejęcie CSKA przez Gantczewa nie spodobało się jednak dużej części kibiców. Nie mogli oni zapobiec transakcji, więc założyli własny klub. Nazwali go CSKA 1948 Sofia. Już w 2020 roku nowy klub zdołał przebić się do najwyższej klasy rozgrywkowej, gdzie pojedynkuje się w "derbach CSKA" z pierwotnym nosicielem nazwy. Jego młodszy rywal rozgrywa swoje mecze w mieście Bistrica, 15 km na południe od Sofii.
Derby pomiędzy CSKA i Lewskim są "wieczne"
CSKA i Lewski dzieliły bułgarskie społeczeństwo na czerwone i niebieskie, zwłaszcza w czasach poprzedniego reżimu. Pomimo wielu eskapad, w tym niestabilności finansowej w przypadku obu klubów i przeciwstawienia się dominacji Łudogorca Razgrad, który zdobył ostatnich 11 tytułów, CSKA i Lewski są nadal najpopularniejszymi drużynami w całej Bułgarii. Rywalizacja między nimi, choć rozpoczęła się dopiero w 1948 roku, pozostanie największymi derbami Bułgarii ze względu na jej silne znaczenie historyczne.
Śledź 215. pojedynek pomiędzy CSKA i Levskim na żywo na Flashscore. Pierwszy gwizdek zabrzmi o 13:45 w sobotę 7 października.
Inne derby tygodnia
Piątek, 6 października
Irlandia Północna - NIFL PremiershipLinfield FC - Glentoran FC
Derby Wielkiej Dwójki
Drużyny z Belfastu, Linfield i Glentoran, to dwa największe kluby w Irlandii Północnej. Zmierzą się ze sobą w Big Two Derby. Wcześniej Belfast Celtic tworzył Big Two razem z Linfield. Zostali oni jednak zdegradowani z ligi w 1948 roku. Od tego czasu głównym rywalem Linfield jest Glentoran.
Sobota 7 października
Anglia - Championship (League 2)Sunderland AFC - Middlesbrough FC
Derby Tees-Wear (derby Tees i Wear)
Sunderland AFC i Middlesbrough FC, wraz z Newcastle United, to trzy najlepsze kluby w północnej Anglii. Między tymi trzema klubami istnieje wielka rywalizacja. Po awansie Sunderlandu do Championship w 2023 r. ponownie rozgrywane są derby Tees-Wear. Nazwa pochodzi od rzek, nad którymi leżą miasta.
Szkocja - Premiership
Heart of Midlothian (Hearts) - Hibernian FC
Derby Edynburga (Edinburgh derby)
Szkockie kluby Heart of Midlothian i Hibernian są najstarszymi w Edynburgu. Pierwsza rywalizacja między nimi odbyła się w 1875 roku. To czyni je jednymi z najstarszych derbów na świecie. Hearts i Hibs rozegrały ze sobą ponad 650 meczów (choć duża część z nich to spotkania nieoficjalne).
Bośnia i Hercegowina - Premijer Liga
FK Sarajewo - FK Željezničar Sarajewo
Derby Sarajewa (Sarajevo derby)
Mecz w Sarajewie pomiędzy FK a Željezničarem jest czasami określany mianem wiecznych derbów (Vječiti). Walka tych dwóch wielkich drużyn dzieli stołeczne społeczeństwo na dwie połowy. Kibice wspomnianych klubów są jednak wrogami tylko w bezpośrednim otoczeniu (i oczywiście w trakcie) meczu.
Włochy - Serie A
Derby della Mole
Mecz pomiędzy Juventusem a FC Torino to najstarsze derby miejskie we włoskiej piłce nożnej. Rywalizacja nazywana jest Derby della Mole od pomnika architektury i symbolu miasta, Mole Antonelliana. FC Torino nie wygrało z Juve od 2015 roku.
Chorwacja - HNL
Jadranski derby (derby Adriatyku)
Adriatyckie derby pomiędzy dwoma największymi klubami z nadmorskich chorwackich miast Split i Rijeka słyną z hałaśliwej atmosfery, za którą odpowiadają grupy kibicowskie obu rywali - tzw. Torcida z Hajduka Split i Armada, która wspiera piłkarzy Rijeki.
Niedziela 8 października
Meksyk - Liga MXCD Guadalajara - Club Atlas
Clásico Tapatío (Clásico Guadalajara)
Club CD Guadalajara zwany Chivas i Club Atlas to tradycyjne drużyny z trzeciego co do wielkości meksykańskiego miasta Guadalajara w stanie Jalisco. Starcie tych dwóch drużyn nazywane jest Clásico Tapatío. Tapatío to potoczne wyrażenie, które w meksykańskim hiszpańskim odnosi się do czegoś (lub kogoś) z Guadalajary.
Holandia - Eredivisie
Noord-Hollandse derby (derby Holandii Północnej)
Piłkarze Ajaxu nie rozegrali dwóch ostatnich spotkań. W zeszłym tygodniu ich pojedynek został przerwany po upadku bramkarza Waalwijku Vassena (który miejmy nadzieję powinien być zdrowy), a wcześniej z powodu zamieszek kibiców Ajaxu w meczu z Feyenoordem. Teraz Bergwijn i spółka mają przed sobą trudny pojedynek - tak zwane derby Holandii Północnej przeciwko AZ Alkmaar.
Anglia - Premier League
Wolverhampton Wanderers - Aston Villa
Derby Midlands (Derby regionu Midlands)
Region Midlands w środkowej Anglii jest domem dla wielu dużych i tradycyjnych klubów. Najlepsze z nich w ostatnich latach to Wolves i Aston Villa. Oba te kluby mają jednak swoich większych historycznych rywali - Wolves ma West Bromwich Albion, a Aston Villa ma Birmingham City.
Francja - Ligue 1RC Lens - Lille OSC
Derby Północy (Derby du Nord)
Lens i Lille dzieli zaledwie 40 km. Ich rywalizacja wynika z historycznych różnic pomiędzy tymi dwoma miastami na północy Francji. Podczas gdy Lens było niegdyś miastem górniczym i robotniczym, Lille od dawna szczyci się statusem międzynarodowego i nowoczesnego miasta klasy średniej.
Brazylia - Serie A
Clássico Vovo ("Dziadek" wszystkich clássicos)
Clássico Vovo lub O vovo de todos os clássicos ("Dziadek wszystkich clássicos") to nazwa derbów pomiędzy dwoma klubami z Rio de Janeiro - Fluminense i Botafogo. Jak sama nazwa wskazuje, jest to najstarsze brazylijskie clássico. Po raz pierwszy obie drużyny spotkały się w 1905 roku.
Clássico da Saudade ("Nostalgiczne" clásico)
Palmeiras i Santos, kluby z Sao Paulo, to dwie najbardziej utytułowane drużyny (mają najwięcej tytułów) w lidze brazylijskiej. Clássico da Saudade można luźno przetłumaczyć jako "Nostalgiczne Clásico". Jest tak nazywany ze względu na wspomnienia wspaniałych meczów z czasów, gdy obie drużyny grały w najwyższej klasie rozgrywkowej, a Pelé grał dla Santosu.
Grenal (Gremio-Internacional)
"Grenal" to przydomek meczu pomiędzy dwoma klubami z Porto Alegre, portowego miasta na południu Brazylii. "Gre-" w tej nazwie symbolizuje klub Gremio, "-nal" reprezentuje Sport Club Internacional. W ten weekend odbędzie się 440. edycja derbów Grenal. Gremio wygrało 141 z nich, Internacional 160.